Textiel uit een scheepswrak
Zelden heeft een marine-archeologische vondst zoveel media-aandacht gekregen als BZN17 oftewel het Palmhoutwrak. Niet gek, want het is een zeer bijzondere vondst die tot de verbeelding spreekt en het onderzoek ervan is bijzonder spannend. Tot de meest spectaculaire vondsten behoort een aantal objecten van textiel. Dankzij het fotograferen van deze uitzonderlijke collectie archeologisch textiel is mijn beeld van de Nederlandse Gouden eeuw verrijkt met nieuwe verhalen. Centraal in de verhalen staan de straatvaarders: koopvaardijschepen die door de Straat van Gibraltar op de Levant en Italië voeren.
Kostbaar en kwetsbaar
De kans is groot dat je iets gezien of gelezen hebt over de exclusieve zeventiende-eeuwse jurk die in 2014 bijna ongeschonden uit de zee gehaald werd vlakbij Texel. De vondst bestaat echter uit veel meer textiel, ongeveer 250 fragmenten afkomstig van circa 25 objecten. Het zijn onderdelen van kleding en interieurtextiel, zowel West-Europees als oriëntaals. Het moeten prachtige stoffen zijn geweest, geweven van kleurrijke zijde en versierd met metaaldraad. Na meer dan 350 jaar onder water zijn de kleuren wat valer, het zilver in de weefsels is zwart geworden en verkruimelt bij de kleinste beweging. Toch is nog altijd duidelijk hoe bijzonder en kostbaar ze waren, zelfs de kleine fragmenten hebben iets van hun oorspronkelijke allure behouden.
Voorzichtig gehanteerd en koel bewaard
Het is uitzonderlijk dat zo veel textiel bewaard is gebleven, maar met het wassen en drogen van de fragmenten begint de zorg over voortzettend verval. Dit had grote invloed op het proces van fotograferen. Het hanteren van de fragmenten moest met zorg en aandacht gebeuren door geroutineerde textielrestauratoren, heel voorzichtig werden ze klaargelegd en gekeerd zodat ze van beide kanten liggend konden worden gefotografeerd. Vooral bij de grote objecten bracht dit extra complicaties met zich mee.
Voor het textiel is een lage temperatuur en stabiele luchtvochtigheid het beste, daarbij zijn grote temperatuurschommelingen uit den boze. Daarom moesten ook wij bij een lage temperatuur werken. Hoewel het buiten heerlijk zomerweer was hadden wij onze warmste winterkleren aan. Foto: Kees Zwaan
Fotografie voor wetenschap en publiek
De opdrachtgever, Provincie Noord Holland, vroeg in de eerste plaats foto’s die verder onderzoek kunnen ondersteunen zodat de objecten zo min mogelijk uit hun verpakkingen gaan. Daarom was een “wetenschappelijke” (meet- en herhaalbaar) werkwijze het beste. Tegelijk wordt de spannende collectie door de foto’s toegankelijk voor een groot publiek via publicaties en internet. Mijn uitdaging was om beide doelen te dienen, door zowel kleur, structuur, details en afmeting te laten zien maar ook de verbeelding te prikkelen.
Meer vragen dan antwoorden
Bij het onderzoek van het BZN17/Palmhoutwrak zijn een groot aantal specialisten betrokken, door hun verhalen werd het spectaculaire van het project duidelijk. Misschien zijn het juist al de onbeantwoorde vragen die het project zo spannend maken. We weten niet van wie de jurk was, de oosterse kledingstukken zijn ook raadselachtig. Het schip is nog niet geïdentificeerd, de grootste zekerheid is de kapdatum van het hout (1641). Gezien de vondsten wordt voorzichtig aangenomen dat het schip een terugkerend straatvaarder was. De handel in het Middellandse Zeegebied was economisch gezien zeer belangrijk in de Gouden Eeuw, toch is er relatief weinig over gepubliceerd. Dankzij het scheepswrak BZN17 krijgen we hopelijk nog meer inzichten, want het onderzoek nog lang niet afgerond. Grote delen van het schip liggen nog altijd in zee, goed beschermd onder zand en steigergaas.
Wil je meer weten?
In maart verscheen het boek “Wereldvondsten uit een Hollands schip, Basisrapportage BZN17/Palmhoutwrak” door Arent D. Vos et. al. (Provincie Noord Holland Haarlem 2019). In de rijk geïllustreerde en toegankelijk geschreven rapportage kun je lezen over alle aspecten van het onderzoek en de huidige stand van zaken.
Met dank aan Provincie Noord Holland, de opdrachtgever van de fotografie en tevens de eigenaar van het wrak. Op dit moment zijn de objecten opgeslagen in een Depot bij Huis van Hilde, in Castricum. Uiteindelijk zullen de vondsten te zien zijn in het Museum Kaap Skil op Texel in een nog te bouwen gebouw.
Dit artikel is voor het eerst gepubliceerd in maart 2019.